เศรษฐกิจสร้างสรรค์คืออะไร

เศรษฐกิจสร้างสรรค์ (Creative Economy) คือแนวคิดการพัฒนาเศรษฐกิจที่มุ่งสร้างมูลค่าเพิ่มจาก ความรู้ นวัตกรรม และความคิดสร้างสรรค์ โดยต่อยอดสินทรัพย์ทางวัฒนธรรมให้เกิดเป็นสินค้าและบริการที่มีเอกลักษณ์และมูลค่าทางเศรษฐกิจสูง แนวคิดนี้ริเริ่มครั้งแรกในสหราชอาณาจักรเมื่อปี ค.ศ. 1998 ก่อนจะแพร่หลายไปทั่วโลกและถูกยกให้เป็น “อนาคตของเศรษฐกิจโลก”

แนวคิดดังกล่าวได้รับการเผยแพร่กว้างขวางยิ่งขึ้นจากหนังสือ “The Creative Economy: How People Make Money from Ideas” ของ จอห์น ฮาวกินส์ (John Howkins) ในปี ค.ศ. 2001 ซึ่งอธิบายว่าเศรษฐกิจสร้างสรรค์คือเศรษฐกิจที่ขับเคลื่อนด้วย จินตนาการ ภูมิปัญญา สังคม วัฒนธรรม และผู้คน โดยนำสิ่งที่มีอยู่ทั้งจับต้องได้และจับต้องไม่ได้มาต่อยอดให้มีคุณค่ามากกว่าเดิม

เศรษฐกิจสร้างสรรค์ประกอบด้วย 3 องค์ประกอบหลัก หรือ B2P: Business, People, Place

Business ธุรกิจที่เข้มแข็งและพร้อมปรับตัว
People บุคลากรที่มีทักษะ ความคิดสร้างสรรค์ และความรู้เฉพาะทาง
Place พื้นที่และชุมชนที่มีเอกลักษณ์และทุนทางวัฒนธรรม

ทั้งสามส่วนต้องพัฒนาไปพร้อมกัน เพื่อสร้างระบบเศรษฐกิจที่เติบโตอย่างยั่งยืน ไม่ใช่เพียงการแสวงหากำไรจากไอเดียใหม่ แต่เป็นการสร้างระบบนิเวศที่ทุกฝ่ายได้ประโยชน์ร่วมกัน

ด้วยความสำคัญของแนวคิดนี้ องค์การสหประชาชาติจึงได้ประกาศให้ปี ค.ศ. 2021 เป็นปีแห่งเศรษฐกิจสร้างสรรค์เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน

เศรษฐกิจสร้างสรรค์ในประเทศไทย

ประเทศไทยมีศักยภาพสูงด้านเศรษฐกิจสร้างสรรค์ เนื่องจากมี ทุนทางวัฒนธรรมที่หลากหลาย ทั้งด้านศิลปะ วิถีชีวิต อาหาร ดนตรี งานคราฟต์ รวมถึงการออกแบบร่วมสมัย ทำให้ผู้คนในทุกภูมิภาคสามารถนำเรื่องราวและอัตลักษณ์ที่มีอยู่มาต่อยอดเป็นมูลค่าทางเศรษฐกิจได้อย่างกว้างขวาง

สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) ระบุว่าอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ของไทยประกอบด้วย 12 สาขาหลัก ได้แก่งานฝีมือและหัตถกรรม, ศิลปะการแสดง, ทัศนศิลป์, ดนตรี, ภาพยนตร์และวิดีทัศน์, การพิมพ์, การกระจายเสียง, ซอฟต์แวร์, โฆษณา, การออกแบบ, สถาปัตยกรรม และแฟชั่นและมี อุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องอีก 3 สาขา ได้แก่ อาหารไทย, การแพทย์แผนไทย และการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ รวมทั้งหมด 15 อุตสาหกรรมสำคัญ ซึ่งมีส่วนต่อ GDP ประมาณ 10% ต่อปี และเติบโตเฉลี่ยสูงกว่าอัตราเติบโตของ GDP ประเทศ

ในปี 2561 อุตสาหกรรมสร้างสรรค์ของไทยสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจประมาณ 1.46 ล้านล้านบาท หรือ 8.93% ของ GDP และมีการจ้างงานมากกว่า 830,000 คน เป็นแรงงานที่มีทักษะและความเชี่ยวชาญสูง สะท้อนให้เห็นถึงศักยภาพเชิงยุทธศาสตร์ของเศรษฐกิจสร้างสรรค์ไทยได้อย่างชัดเจน

นโยบายรัฐและบทบาทต่ออนาคตประเทศไทย

แนวคิดเศรษฐกิจสร้างสรรค์ถูกบรรจุไว้ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 11 และได้รับความสำคัญอย่างต่อเนื่องในรัฐบาลยุคต่าง ๆ กระทั่งปัจจุบันที่ประเทศไทยขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ Thailand 4.0 มุ่งสร้าง New Engine of Growth ผ่านอุตสาหกรรมความคิดสร้างสรรค์ วัฒนธรรม และบริการที่มีมูลค่าสูง (Creative, Culture & High Value Services) อุตสาหกรรมสร้างสรรค์จึงถูกกำหนดให้เป็นหนึ่งในกลุ่ม New S-Curve ที่จะช่วยยกระดับโครงสร้างเศรษฐกิจไทยสู่อนาคต พร้อมเดินหน้าควบคู่กับอุตสาหกรรมอื่น เช่น ดิจิทัล เทคโนโลยีขั้นสูง และบริการสมัยใหม่

ตัวอย่างประเทศที่พัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์

1. ประเทศจีน

จีนเป็นหนึ่งในประเทศที่พัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ได้อย่างโดดเด่นที่สุดในโลก โดยรายงาน Creative Economy Outlook ของ UNCTAD ระบุว่าจีนเป็น “ประเทศผู้ส่งออกสินค้าในกลุ่มอุตสาหกรรมสร้างสรรค์รายใหญ่ที่สุดของโลก” ทั้งในหมวดสินค้า (creative goods) และบริการสร้างสรรค์ (creative services) (https://unctadstat.unctad.org/insights/theme/233?utm_source=chatgpt.com)

ปัจจัยความสำเร็จของจีน

1) โครงสร้างการผลิตและนวัตกรรมระดับโลกจีนพัฒนาอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ควบคู่กับฐานการผลิตเทคโนโลยี ทำให้สามารถผสาน ความคิดสร้างสรรค์ เข้ากับ ความสามารถเชิงอุตสาหกรรม ได้อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น

อุตสาหกรรมสื่อดิจิทัล
อุตสาหกรรมเกม
ภาพยนตร์และอนิเมชัน
แฟชั่นและการออกแบบผลิตภัณฑ์

2) การขยายตัวของเมืองสร้างสรรค์ (Creative Cities) เมืองอย่าง ปักกิ่ง เซินเจิ้น เซี่ยงไฮ้ กวางโจว ได้รับการจัดอันดับเป็นศูนย์กลางนวัตกรรมระดับโลก เมืองเหล่านี้เป็นแหล่งรวมผู้ประกอบการ นักออกแบบ บริษัทเทคโนโลยี และสตาร์ทอัพที่ผลักดันอุตสาหกรรมสร้างสรรค์โดยตรง

3) ตลาดผู้บริโภคภายในประเทศที่มีขนาดใหญ่ จีนมีผู้บริโภคกว่า 1,400 ล้านคน ประกอบกับสังคมเมืองที่เติบโตเร็ว ทำให้มีความต้องการสินค้าและบริการสร้างสรรค์จำนวนมาก ตั้งแต่อุตสาหกรรมสตรีมมิง ดนตรี แฟชั่น ไปจนถึงศิลปะร่วมสมัยและอีสปอร์ต

2. แคนาดา

แคนาดาเป็นตัวอย่างของประเทศพัฒนาแล้วที่ใช้เศรษฐกิจสร้างสรรค์เป็นเครื่องมือในการขยายเศรษฐกิจและยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชน รายงานของ UNCTAD ระบุว่าแคนาดาเป็นหนึ่งในประเทศที่มีโครงสร้างอุตสาหกรรมวัฒนธรรมและสร้างสรรค์ (Cultural & Creative Industries) เข้มแข็งติดอันดับโลก ทั้งด้านรายได้ การจ้างงาน และการส่งออก (https://unctad.org/press-material/creative-economy-offers-countries-path-development-says-new-unctad-report?utm_source=chatgpt.com)

จุดแข็งของเศรษฐกิจสร้างสรรค์ในแคนาดา

1) ความหลากหลายทางวัฒนธรรม (Multiculturalism) แคนาดาเป็นหนึ่งในประเทศที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์และวัฒนธรรมมากที่สุดในโลก ความหลากหลายนี้เป็น “ต้นทุนสร้างสรรค์” ที่เอื้อต่ออุตสาหกรรม เช่น

ภาพยนตร์และโทรทัศน์
ดนตรี
การออกแบบ
ศิลปะร่วมสมัย
สื่อดิจิทัล

เมืองอย่าง Toronto และ Vancouver ยังถูกยกให้เป็นศูนย์กลางการผลิตภาพยนตร์ลำดับต้น ๆ ของโลก (เรียกว่า Hollywood North)

2) ระบบสนับสนุนจากรัฐและกองทุนด้านศิลปะ รัฐบาลแคนาดามีการลงทุนต่อเนื่องผ่านกองทุน เช่น

Canada Council for the Arts
Telefilm Canada
Creative Canada Policy Framework

การสนับสนุนครอบคลุมตั้งแต่ศิลปิน ผู้ประกอบการ ไปจนถึงสตาร์ทอัพด้านเทคโนโลยีสร้างสรรค์ ทำให้ภาคธุรกิจและภาควัฒนธรรมเติบโตควบคู่กัน

3) อุตสาหกรรมดิจิทัลและเทคโนโลยีสร้างสรรค์ แคนาดามีจุดแข็งด้าน AI, VR/AR, เกม และสื่อดิจิทัล โดยมีบริษัทระดับโลกตั้งศูนย์ในประเทศ เช่น Ubisoft, EA และภาคเทคโนโลยีใหม่ที่เชื่อมโยงกับ creative economy